1.9.2025
Jaskra i zaćma to dwie najczęściej występujące choroby narządu wzroku u osób dorosłych, które – mimo że często mylone – różnią się zarówno etiologią, przebiegiem, jak i strategiami terapeutycznymi. Obie mogą prowadzić do znacznego pogorszenia ostrości wzroku, a w przypadku braku leczenia – do nieodwracalnej ślepoty. Dowiedz się, czym różni jaskra od zaćmy, jak je rozpoznać i leczyć.
Jaskra stanowi przewlekłą, postępującą neuropatię nerwu wzrokowego, prowadzącą do zaniku włókien nerwowych siatkówki oraz charakterystycznych ubytków w polu widzenia. U jej podłoża leży najczęściej patologicznie podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe, wynikające z zaburzonego odpływu cieczy wodnistej przez kąt przesączania. Wyróżnia się m.in. jaskrę otwartego kąta, jaskrę zamkniętego kąta, jaskrę wrodzoną oraz jaskrę niskiego ciśnienia. Niezależnie od typu, uszkodzenie nerwu wzrokowego w jaskrze jest nieodwracalne.
Zaćma, w odróżnieniu od jaskry, polega na zmętnieniu soczewki oka, prowadzącym do postępującego pogorszenia ostrości widzenia. Najczęstszą postacią jest zaćma starcza, związana z procesem starzenia się soczewki w oku. Wyróżnia się również zaćmę wrodzoną, metaboliczną, pourazową i polekową (np. po długotrwałym stosowaniu kortykosteroidów). W przeciwieństwie do jaskry, zmiany w przebiegu zaćmy są odwracalne dzięki leczeniu chirurgicznemu.
Chociaż jaskra i zaćma to dwie odrębne choroby oczu, mają pewne cechy wspólne. Przede wszystkim obie są schorzeniami, które rozwijają się stopniowo i najczęściej dotykają osób po 40. roku życia (mogą występować również u młodszych pacjentów). W obu przypadkach nieleczone prowadzą do znacznego pogorszenia widzenia, a nawet do całkowitej ślepoty.
Zarówno jaskra, jak i zaćma mogą początkowo rozwijać się bez wyraźnych objawów, dlatego niezbędne są regularne badania okulistyczne. Ponadto, czynniki ryzyka obu chorób częściowo się pokrywają i należą do nich m.in. wiek, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze czy predyspozycje genetyczne.
Obie przypadłości mogą również wpływać na jakość życia pacjenta, ograniczając jego zdolność do wykonywania codziennych czynności, takich jak czytanie czy prowadzenie auta.
Pomimo pewnych podobieństw, zaćma i jaskra to dwie różne choroby oczu, które wpływają na wzrok w odmienny sposób i wymagają innych metod leczenia. Podstawową różnicą między tymi chorobami jest mechanizm działania.
Zaćma to schorzenie polegające na stopniowym mętnieniu soczewki oka, co prowadzi do zamazanego, rozmytego widzenia, większej wrażliwości na światło i trudności w widzeniu po zmroku. Postępuje powoli i zazwyczaj jest związana z procesem starzenia się organizmu (tzw. zaćma starcza).
Z kolei jaskra to choroba neurodegeneracyjna, w której dochodzi do podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego i postępującego uszkodzenia nerwu wzrokowego. Początkowe etapy jaskry często przebiegają bezobjawowo. Wraz z rozwojem choroby dochodzi do pogorszenia widzenia, problemów ze skupieniem wzroku, bólu oczu i głowy. Jaskra prowadzi do nieodwracalnego zawężenia pola widzenia, a w zaawansowanym stadium nawet do całkowitej utraty wzroku.
Zarówno jaskra, jak i zaćma mogą przez długi czas rozwijać się bezobjawowo, nie wywołując poważnych zmian w widzeniu, dlatego duże znaczenie ma wczesne rozpoznanie pierwszych sygnałów ostrzegawczych. Nawet subtelne zmiany w jakości widzenia powinny być wskazaniem do pełnej diagnostyki okulistycznej. Zaniechanie kontroli może skutkować nieodwracalną utratą wzroku.
Objawy sugerujące rozwój zaćmy:
Objawy wskazujące na jaskrę:
W przypadku wskazanych objawów należy umówić się na wizytę do doświadczonego okulisty, np. w Instytucie Okulistyki dr Stawowski w Białymstoku, który przeprowadzi precyzyjne badania i postawi właściwą diagnozę.
Osoby po 40. roku życia, a także te z czynnikami ryzyka, takimi jak cukrzyca, nadciśnienie czy rodzinna historia chorób oczu, powinny regularnie badać wzrok, nawet jeśli nie odczuwają żadnych dolegliwości.
Rozróżnienie jaskry i zaćmy wymaga kompleksowej diagnostyki okulistycznej, ponieważ subiektywne objawy zgłaszane przez pacjenta często są niewystarczające do postawienia jednoznacznego rozpoznania. Obie choroby dotyczą innych struktur anatomicznych oka i wymagają zastosowania odmiennych narzędzi diagnostycznych:
Leczenie zaćmy i jaskry różni się zarówno pod względem metod, jak i skuteczności w przywracaniu prawidłowego widzenia. Zaćma, choć stopniowo pogarsza jakość wzroku, jest stosunkowo łatwa do leczenia. Najczęściej stosowaną metodą jest fakoemulsyfikacja, która polega na rozbiciu zmętniałej soczewki za pomocą ultradźwięków i usunięciu jej z oka poprzez aspirację. Następnie soczewka zostaje zastąpiona nową. Zabieg ten jest mało inwazyjny, przeprowadzany w znieczuleniu miejscowym, a pacjent zazwyczaj już po kilku dniach odczuwa znaczną poprawę widzenia. Co więcej, nowoczesne soczewki wewnątrzgałkowe mogą dodatkowo korygować wady wzroku, co sprawia, że wielu pacjentów po operacji nie potrzebuje już okularów do codziennych czynności. Leczenie chirurgiczne zaćmy jest niemal zawsze skuteczne i pozwala na całkowite przywrócenie ostrości wzroku.
W przypadku jaskry terapia koncentruje się głównie na zahamowaniu postępu choroby. Podstawową metodą leczenia jest stosowanie kropli do oczu, które mają na celu obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego, co spowalnia dalsze uszkodzenia nerwu wzrokowego. Jeśli krople nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, pacjent nie może ich stosować lub choroba jest zaawansowana, możliwe jest przeprowadzenie zabiegu laserowego (np. selektywnej trabekuloplastyki laserowej, irydoplastyki) lub operacyjne (np. irydektomii, trabekulektomii, kanaloplastyki). Celem leczenia jaskry jest poprawa odpływu cieczy wodnistej z gałki ocznej, co pomaga w utrzymaniu prawidłowego ciśnienia w oku. W niektórych przypadkach w leczeniu jaskry stosuje się również leki doustne, które wspierają terapię miejscową.
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące jaskry i zaćmy.
Zaćma, mimo że może znacznie pogorszyć wzrok, jest całkowicie uleczalna (przeprowadza się zabieg usunięcia i wymiany zmętniałej soczewki). Natomiast jaskry nie można całkowicie wyleczyć, a jedynie spowolnić jej rozwój i złagodzić występujące objawy.
Pierwsze objawy jaskry to najczęściej ubytki w polu widzenia, a w ostrym ataku – ból oka, pogorszenie widzenia i nudności. Zaćma zwykle objawia się stopniowym zamgleniem obrazu, trudnością w widzeniu przy słabym świetle i nadwrażliwością na światło.
Podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe jest charakterystyczne dla jaskry i stanowi główny czynnik ryzyka rozwoju choroby. Zaćma nie powoduje wzrostu ciśnienia, choć w rzadkich przypadkach może przyczyniać się do jego wtórnego zwiększenia.
Tak, zaćma i jaskra mogą występować jednocześnie u tego samego pacjenta. Często zdarza się, że osoby starsze, u których rozwija się zaćma, jednocześnie cierpią na jaskrę, zwłaszcza jeśli mają predyspozycje genetyczne lub inne czynniki ryzyka, takie jak nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca.
